کد مطلب:47168 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:30

گنجینه پرسمان » قرآن

آيا چهرة شيطان در قرآن كريم ترسيم شده است؟ اگر چنين است توضيح دهيد؟

طبق تصريح قرآن كريم، شيطان از جنس جن است: وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَغكَةِ اسْجُدُواْ لاِ ئَدَمَ فَسَجَدُوَّاْ إِلآَّإِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِن...;(كهف،50) به ياد آريد زماني را كه به فرشتگان گفتيم براي آدم سجده كنيد، آنها همگي سجده كردند، جز ابليس، او از جن بود... قرآن از يك سو ميفرمايد: وَ خَلَقَ الْجَآنَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّار;(رحمن،15) جن را از شعلههاي مختلط آتش آفريد. و از سوي ديگر هنگامي كه ابليس از سجده بر آدمـ علينبيناوالهوعليهالسلام ـ سرپيچيد منطقش اين بود: خَلَقْتَنِي مِن نَّارٍ وَخَلَقْتَهُو مِن طِين;(اعراف،12) من را از آتش آفريدي و او را از خاك، و آتش برتر از خاك است. از اين آيات استفاده ميشود كه شيطان از جنس جن است.

از آن جا كه شيطان از اجنه است، و اجنه در عين اين كه داراي عقل، شعور، خشم و شهوتاند، اما از چشم ما پنهاناند، قرآن كريم، توصيفاتي دربارة شيطان دارد كه به برخي از آنها اشاره ميكنيم:(ر.ك: تفسير نمونه، آيتالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 12، ص 460ـ468، دارالكتب الاسلامية.)

واژة شيطان هفتاد بار به صورت مفرد و 18 بار به صورت جمع (شياطين) در قرآن آمده است.(قاموس قرآن، قرشي، سيد علياكبر، ج 4، ص 42، انتشارات دارالكتب الاسلامية، تهران.) يكي از اصول مسلّم و معارف بزرگ قرآن كريم، وجود شيطان و اعتقاد به آن به عنوان يك حقيقت قرآني است. خداوند متعال ضمن هشدار به انسانها، وجود چنين موجودي را تأييد ميفرمايد; چنانكه در آيات 12 و 27 سورة اعراف و آيات 50 سورة كهف و 208 سورة بقره به آن اشاره شده است. كلمة شيطان، در لغت به معناي دور از حق و رحمت، و انحراف از راستي و درستي، و در اصطلاح، بر ابليس و ذريّه و اعوان او اطلاق ميشود.(حقيقة الجن و الشياطين، حمد سيّداني، محمدعلي، ص 14، دارالحديث، قاهره.) شيطان، اسم جنس است و شامل هر موجود متمرّد و طغيانگري ميشود; ولي ابليس، اسم است براي همان موجود متكبّري كه خداوند او را از جمع ملائكه بيرون راند. حقيقت شيطان نيز همانطور كه در آية دوازده سورة اعراف آمده، از آتش است. قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلاّتَسْجُدَ اِذْ أَمَرْتُكَ قال أَنَا خيرٌ مِنْهُ خَلَقْتَني مِن نّار و خَلَقْتَهُ مِنْ طِين; (اعراف، 12) ]خداوند به او[ فرمود: در آن هنگام كه به تو فرمان دادم، چه چيز تو را مانع شد كه سجده نكني؟ گفت من از او بهترم. مرا از آتش و او را از گِل آفريدهاي!

ابليس، موجودي از آفريدههاي پروردگار است كه مانند انسان داراي اراده و شعور بوده، بشر را به شرّ دعوت كرده، او را به سوي گناه سوق ميدهد. اين موجود، قبل از اينكه انساني به وجود آيد، با ملائكه ميزيسته، و هيچ امتيازي بر آنان نداشته است. پس از آفرينش آدمغ ابليس از صف فرشتگان خارج شد و برخلاف فرشتگان، در راه شرّ و فساد گام برداشت و سرانجام كارش به اينجا رسيد كه تمامي انحرافها و شقاوتها و گمراهيهاي باطلي كه در بني نوع بشر به وقوع بپيوندند، همه به يك حساب به وي مستند ميشود.(ترجمه تفسير الميزان، موسوي همداني، ج 8، ص 57 و 58، انتشارات اسلامي.)

ابليس، طبق تصريح قرآن، از فرشتگان نبوده، بلكه از جنّيان بوده است: وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَغكَةِ اسْجُدُواْ لاِ ئَدَمَ فَسَجَدُوَّاْ إِلآَّإِبْلِيسَ كَانَ مِنَ الْجِنِّ فَفَسَقَ عَنْ أَمْرِ رَبِّه;(كهف،50) و اي رسول! يادآور وقتي را كه به فرشتگان فرمان داديم همه بر آدم سجده كنيد و آنها سر به سجده فرود آوردند; جز شيطان كه از جنس جنّ بود و از طاعت خداي سرپيچيد. شيطان، در كارهايش اعوان و انصاري از فرزندان خود و انس دارد كه هر كدام به طريق خاصي اوامر او را اجرا ميكنند. او به ايشان دستور ميدهد كه به كار بني نوع بشر از دنيا و هر آن چه در آن هست توجه و در هر چيزي كه با زندگي بشر ارتباط دارد، تصرف كنند. باطل آن را به صورت حق، و زشت آن را به صورت زيبا وانمود كنند. آنها نيز اوامر او را امتثال كرده، در دلهاي بشر و در اموال و فرزندان و ساير شئون زندگي دنيويشان به شكلهاي مختلف تصرف ميكنند. ]البته خداوند هرگونه قدرت و سلطنت را از ابليس نفي كرده و فعاليتهاي او را تنها در كساني مؤثر دانسته است كه با پاي خودشان به دنبال شيطان ميروند، و شيطان، هيچگاه بشر را به نافرماني مجبور نكرده است آية وَ مَا كَانَ لَهُو عَلَيْهِم مِّن سُلْطَـَن(سبأ،21) نيز به همين مطلب اشاره دارد.

شياطين، گاهي دسته جمعي و گاهي منفرد، زماني بكندي و وقتي بسرعت، گاهي بدون واسطه و گاهي به وسيلة اطاعت و زماني به وسيلة معصيت، به كار گمراه ساختن بشر ميپردازند... . تصرفات ابليس و لشكريان او، طوري نيست كه براي بشر محسوس باشد...; پس نه كارهاي شيطان و لشكريانش مزاحم رفتار انسان است و نه ذوات و اشخاص ايشان در عرض وي ميباشد.(همان.)

شيطان، از ابتدا جزو مقربان درگاه خداوند بود; اما به علت تمرّد و سرپيچي از فرمان او، جزو كافران شد. وَ إِذْ قُلْنَا لِلْمَلَغكَةِ اسْجُدُواْ لاِ ئَدَمَ فَسَجَدُوَّاْ إِلآ َّ إِبْلِيسَ أَبَيَ وَ اسْتَكْبَرَ وَ كَانَ مِنَ الْكَـَفِرِين;(بقره،34) و چون فرشتگان را فرمان داديم كه بر آدم سجده كنند، همه سجده كردند مگر شيطان كه تكبر ورزيد و از فرقه كافران شد.

(معرفي برخي كتب پيرامون بحث شيطان ترجمه تفسير الميزان، ج 8، ص ؟ / تفسير نمونه، آيةالله مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 191، دارالكتب الاسلامية / قاموس قرآن، ج 4 / چهل حديث، حضرت امام، ص 445، نشر فرهنگي رجأ 1368 / جن و شيطان، رجالي تهراني، عليرضا / انتشارات نبوغ / شيطان و شش هزار سال عبادت، معيني، امير تيمور / كتابفروسي اسلامي تهران / معارف قرآن در تفسير الميزان، امين، سيدمهدي، ج 3، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي / سلسله مباحث قرآنشناسي، كلانتري، الياس / شيطان كيست و آيات شيطاني چيست، زمرديان، احمد / نشر فرهنگ اسلامي.)